Πώς ο θηλασμός μπορεί να επηρεάσει τη γονιμότητα;
Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες ο θηλασμός μπορεί να καθυστερήσει την επαναφορά της γονιμότητας μιας γυναίκας, ανεξάρτητα από το περιβάλλον, το βιοτικό επίπεδο ή τη διατροφή της. Η ακριβής διάρκεια της αμηνόρροιας εξαρτάται τόσο από τη συχνότητα θηλασμού όσο και από την ατομική φυσιολογία της κάθε γυναίκας.
Για το λόγο αυτό, ενώ πολλές γυναίκες απολαμβάνουν αρκετούς μήνες χωρίς περίοδο, άλλες ανησυχούν για το πόσο αυτό μπορεί να επηρεάσει τις προσπάθειες για μια νέα εγκυμοσύνη ή ακόμη και για το αν η επαναφορά της περιόδου μπορεί να σημαίνει ότι πλησιάζει η ώρα του αποθηλασμού, όπως αναφέρει ένας ακόμη μύθος για τον θηλασμό, που θέλει το γάλα να «κόβεται» με την επαναφορά της περιόδου. Τα ευχάριστα νέα είναι ότι κάτι τέτοιο δε μπορεί να συμβεί καθώς η επαναφορά της περιόδου αποτελεί μια φυσιολογική διαδικασία και δεν εμποδίζει τους γαλακτοφόρους αδένες να συνεχίσουν να παράγουν γάλα για όσο καιρό θηλάζει ένα παιδί και λίγο περισσότερο.
Ας δούμε τις ποιο συχνές ερωτήσεις μητέρων σχετικά με τον θηλασμό και τη γονιμότητα και τις απαντήσεις που θα κάνουν το τοπίο της γονιμότητας κατά την περίοδο του θηλασμού πιο ξεκάθαρο.
Ισχύει ότι ο θηλασμός προσφέρει αντισυλληπτική προστασία και ότι δεν μπορώ να μείνω έγκυος όσο θηλάζω;
Αν θες να αποφύγεις μια νέα εγκυμοσύνη, η Μέθοδος Αμηνόρροιας της Γαλουχίας (Lactational Amenorrhea Method/LAM) είναι κατά 98-99% αποτελεσματική στην αποτροπή εγκυμοσύνης όταν ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΕΙΣ παρακάτω παράγοντες ισχύουν:
- Το μωρό είναι κάτω των 6 μηνών ΚΑΙ
- Η περίοδος δεν έχει επιστρέψει (πριν την 8η εβδομάδα λοχείας τυχόν κηλίδες αίματος, λίγο αίμα ή κολπικές ακαθαρσίες με αίμα δεν είναι περίοδος) ΚΑΙ
- Το μωρό θηλάζει αποκλειστικά, χωρίς να λαμβάνει άλλο είδος συμπληρωματικών τροφών ή υγρών, συμπεριλαμβανομένου και του νερού.
Γιατί είναι σημαντικό να συνυπάρχουν οι παραπάνω τρεις προϋποθέσεις; Επειδή υπάρχει μία ισχυρή βιολογική λογική πίσω από αυτή τη μέθοδο. Το μωρό που παίρνει όλη την τροφή που χρειάζεται, μέρα και νύχτα, από τη μαμά του, δεν είναι ακόμη έτοιμο να τη μοιραστεί. Και το σώμα της μαμάς δεν είναι έτοιμο να αναλάβει ένα δεύτερο, απαιτητικό για τον οργανισμό της, καθήκον, αυτό της εγκυμοσύνης και της θρέψης ενός ακόμη μωρού.
Αν «ξεγελάσουμε» τη φύση δίνοντας κάποιο συμπλήρωμα ξένου γάλακτος ή εκπαιδεύσουμε το μωρό ώστε να κοιμάται περισσότερο τη νύχτα χωρίς να θηλάζει ή του δίνουμε πιπίλα για να μειώσουμε τον χρόνο στο στήθος όπως ένα μωρό που αποθηλάζει, το σώμα μας μπορεί να υποθέσει ότι είναι ασφαλές να υποστηρίξει ένα ακόμη μωρό και η εγκυμοσύνη είναι πιθανή.
Ακόμη και η επιστροφή στην εργασία κατά τη διάρκεια των πρώτων 6 μηνών που απομακρύνει τη μητέρα για 4 ή περισσότερες ώρες από το μωρό της, μειώνει την αποτελεσματικότητα της Μεθόδου Αμηνόρροιας της Γαλουχίας (LAM) επειδή ακόμη και η άντληση δεν είναι τόσο αποτελεσματική όσο η θηλαστική κίνηση του μωρού στο να αποτρέψει την ωορρηξία.
Αν σκέφτεσαι να χρησιμοποιήσεις άλλο είδος αντισύλληψης, θα ήταν καλό να απέχεις από όλες τις ορμονικές μεθόδους όπως αντισυλληπτικά χάπια, εμφυτεύματα, κ.α. για τους τουλάχιστον πρώτους 6 μήνες μετά τον τοκετό, εξαιτίας της πιθανότητας μείωσης παραγωγής. Παρότι πολλές γυναίκες χρησιμοποίησαν αυτές τις μεθόδους και συνέχισαν να θηλάζουν χωρίς καθόλου αρνητική επίδρασή τους στην παραγωγή, άλλες ανακάλυψαν ότι η μείωση που προκλήθηκε ήταν μη αναστρέψιμη. Παρόλα αυτά, η πιθανότητα μειωμένης παραγωγής είναι μικρότερη μετά τους 6 μήνες.
Ο θηλασμός μπορεί να συνεχίσει να παρέχει αντισυλληπτική προστασία και πέραν των 6 μηνών, υπό τις προϋποθέσεις ότι η περίοδος δεν έχει επιστρέψει και το μωρό θηλάζει ακόμη συχνά μέρα και νύχτα. Η αποτελεσματικότητά της όμως δεν είναι βέβαιη και μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου.
Εφόσον η περίοδος μου δεν έχει επιστρέψει, εξακολουθώ να προστατεύομαι από μια νέα εγκυμοσύνη;
Η επαναφορά της γονιμότητας δε συμπίπτει ακριβώς και με την επιστροφή της περιόδου. Μερικές φορές η γυναίκα μπορεί να μείνει έγκυος πριν την πρώτη της περίοδο, προφανώς στην πρώτη ωορρηξία. Άλλες πάλι ενώ έχουν ξεκινήσει να έχουν περίοδο, έχουν μερικούς κύκλους που ορμονικά είναι αδύναμες να υποστηρίξουν μια νέα εγκυμοσύνη.
Γενικά όμως, μόλις επιστρέψει η περίοδος, μπορείς να θεωρείς τον εαυτό σου γόνιμο. Αν χρησιμοποιείς μια φυσική μέθοδο οικογενειακού προγραμματισμού, μπορείς να αρχίσεις να καταγράφεις συμπτώματα σωματικών αλλαγών που σημαίνουν επαναφορά της γονιμότητας και να εντοπίσεις τις μέρες ωορρηξίας, όπως:
- Υφή και ποσότητα κολπικών υγρών
- Θέση και σκληρότητα τραχήλου (με έλεγχο που κάνει ο γυναικολόγος σου)
- Βασική θερμοκρασία σώματος, και
- Κηλίδες αίματος ή αιμορραγία καταμήνιου (στο μέσον του κύκλου, κατά την ωορρηξία)
Αν η αγαπημένη σου μέθοδος είναι ορμονική μέθοδος αντισύλληψης, έχε κατά νου ότι είναι λιγότερο πιθανό να επηρεάσει την παραγωγή μετά τους πρώτους 6 μήνες από τον τοκετό.
Τι ισχύει για την ωορρηξία και την επαναφορά της περιόδου κατά τον θηλασμό;
Είναι γνωστό εδώ και αιώνες ότι ο θηλασμός επηρεάζει τη γονιμότητα και αυτό έχει επιβεβαιωθεί σε πρόσφατες μελέτες. Οι επιπτώσεις του θηλασμού στη γονιμότητα ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των γυναικών. Σε γενικές γραμμές όμως, όσο πιο συχνά θηλάζει ένα μωρό, όσο μικρότερο ηλικιακά είναι και όσο λιγότερες συμπληρωματικές τροφές λαμβάνει (τυποποιημένο γάλα ή στερεές τροφές), τόσο αργότερα θα επανέλθει η περίοδος της μητέρας του.
Το εύρος του «φυσιολογικού», είναι τεράστιο. Σε ορισμένες γυναίκες η περίοδός επανέρχεται αμέσως μετά τον τοκετό, ενώ άλλες δεν έχουν σημάδια επαναφοράς περιόδου έως ότου απογαλακτιστεί το μωρό (που μπορεί να είναι μήνες ή χρόνια αργότερα). Οι μεμονωμένες ορμονικές και φυσιολογικές διαφορές μπορούν να παίξουν ρόλο, όπως και το πόσο συχνά το μωρό θηλάζει. Επίσης, ορισμένες γυναίκες μπορεί να έχουν περίοδο χωρίς ωορρηξία πριν από τους 6 μήνες μετά τον τοκετό, αλλά να μην έχουν τακτική περίοδο ξανά μετά για πολλούς μήνες.
Σύμφωνα με το The Womanly Art of Breastfeeding (σελ. 364-366), σχεδόν όλες όσες γυναίκες θηλάζουν πλήρως τα μωρά τους θα είναι απαλλαγμένες από εμμηνορροϊκούς κύκλους για 3 – 6 μήνες ή περισσότερο. Αυτό ονομάζεται γαλακτική αμηνόρροια. Πλήρης θηλασμός σημαίνει ότι το μωρό βασίζεται πλήρως στον θηλασμό για τη θρέψη και για όλες τις ανάγκες του. Οι συχνοί θηλασμοί αναστέλλουν την απελευθέρωση ορμονών που προκαλούν στο σώμα την έναρξη των μηνιαίων προετοιμασιών για μια νέα εγκυμοσύνη.
Η εμπειρία μιας εμμηνορροϊκής περιόδου δεν σημαίνει ότι ο εμμηνορροϊκός κύκλος έχει επιστρέψει μόνιμα και χωρίς ακριβή κλινικό έλεγχο, δεν μπορεί να είναι σίγουρο αν γίνεται ωορρηξία ή όχι (απελευθέρωση ωαρίου και θα μπορούσε ενδεχομένως η μητέρα να ξαναμείνει έγκυος). Είναι πιθανότερο να κάνετε ωορρηξία και να συνεχίσετε τις κανονικές περιόδους εάν το μωρό σας μένει για περισσότερες από μερικές ώρες χωρίς θηλασμό (για παράδειγμα, τη νύχτα ή μετά την επιστροφή σας στην εργασία) και το μωρό σας είναι άνω των 6 μηνών.
Η περίοδός μου επανήλθε. Τι να περιμένω σε σχέση με τον θηλασμό από δω και πέρα;
Κάπου μεταξύ των 9 και 18 μηνών, είναι σύνηθες να επιστρέφει η περίοδος και η ωορρηξία να συμβεί μέσα σε λίγες εβδομάδες πριν την περίοδο. Οι περίοδοι μπορεί να διαφέρουν σε σχέση με τις περιόδους προ εγκυμοσύνης: μικρότερες ή μεγαλύτερες σε διάρκεια και ποσότητα αίματος ή ροή. Ενώ κάποιες μητέρες παρατηρούν ότι έχουν μεγαλύτερη ενόχληση στην κοιλιακή χώρα από πριν ή ότι τα στήθη και οι θηλές τους είναι πιο ευαίσθητα κατά την ωορρηξία, άλλες παρατηρούν ότι τα προηγούμενα προβλήματα περιόδου έχουν γίνει πιο ήπια ή και εξαφανιστεί.
Μερικές μητέρες έχουν πιο πολλές συναισθηματικές μεταπτώσεις και ευερέθιστη διάθεση. Άλλες νιώθουν ότι η παραγωγή τους μειώνεται λίγο κατά τη διάρκεια της περιόδου ή ότι το μεγαλύτερο πλέον μωρό τους αντιδρά στην αλλαγή της γεύσης ή εκφράζει δυσανασχέτηση επειδή το αντανακλαστικό καθόδου και η ροή είναι πιο αργά. Ευτυχώς αυτές οι αλλαγές διαρκούν λίγο κάθε μήνα και οι ανάγκες ενός μωρού μπορούν να καλυφθούν με περισσότερους θηλασμούς και αν δίνονται στερεές τροφές, είναι εκεί για να καλύψουν τη διαφορά.
Μια καθημερινή δόση των 500 έως 1000mgr συμπληρώματος ασβεστίου και μαγνησίου από τη μέση του κύκλου έως τις 3 πρώτες μέρες της περιόδου, μπορεί να βοηθήσει να ελαχιστοποιηθεί τυχόν μείωση στην παραγωγή ή και ευερεθιστότητα του στήθους.
Όμως επιστημονικά τεκμηριώνεται ότι η επιστροφή της περιόδου δε σταματά την παραγωγή γάλακτος και δε σημαίνει αποθηλασμό αν η δυάδα μητέρας-παιδιού δεν επιθυμεί να αποθηλάσει.
Θα θέλαμε να μεγαλώσουμε κι΄ άλλο την οικογένειά μας σύντομα, όμως η περίοδός μου δεν έχει επανέλθει. Χρειάζεται να αποθηλάσω για να ξαναμείνω έγκυος;
Η συχνότητα των θηλασμών που χρειάζονται για να αναστείλουν τη γονιμότητα, ποικίλει από γυναίκα σε γυναίκα και εξαρτάται από την ατομική φυσιολογία της. Αν μια μητέρα θέλει να επανέλθει η γονιμότητά της πριν την περίοδο που θα συνέβαινε φυσικά, συστήνεται να αυξήσει τα διαστήματα ανάμεσα στους θηλασμούς και/ή να δώσει επιπλέον άλλες τροφές. Ένας ειδικός αναφέρει ότι επειδή η ορμονική ανταπόκριση στον θηλασμό είναι μεγαλύτερη τη νύχτα, η μητέρα μπορεί να ξεκινήσει να περιορίζει τους νυχτερινούς θηλασμούς (Labbok, 2008) [1]. Όταν ο ερεθισμός τους στήθους της μητέρας έχει μειωθεί αρκετά ώστε να περάσει το δικό της μοναδικό ορμονικό όριο, η γονιμότητα θα επιστρέψει. Οι περισσότερες μητέρες γίνονται γόνιμες χωρίς να χρειαστεί να αποθηλάσουν πλήρως, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις.
Ορμονικές θεραπείες έχουν χρησιμοποιηθεί για να επιταχύνουν την επαναφορά της γονιμότητας αλλά η έρευνα για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους είναι ακόμη σε αρχικό στάδιο. Μέχρι τώρα, η μείωση των θηλασμών είναι η συνιστάμενη προσέγγιση (Kauffman, 2007) [2].
Για κάποιες ασυνήθιστα ευαίσθητες μητέρες που προηγουμένως θήλαζαν αποκλειστικά και συχνά, ακόμη και ο περιορισμός θηλασμών μπορεί να μην είναι αρκετός για να επιτευχθεί μια νέα εγκυμοσύνη ( Gray et. al., 1990) [3]. Σε αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις, ακόμη και μετά που η μητέρα θα ξεκινήσει να έχει τακτικές ωορρηξίες, μπορεί να μην καταφέρνει να μείνει έγκυος.
Σε αυτή την περίπτωση η μητέρα θα χρειαστεί να συνυπολογίσει τις συνέπειες του αποθηλασμού στο υπάρχον μωρό με τα οφέλη της επαναφοράς της γονιμότητας. Μόλις η μητέρα σταματήσει να θηλάζει εντελώς, η γονιμότητα θα επανέλθει μέσα σε περίπου 30 ημέρες (Kauffman, 2007) [2].
Τέλος, μία μελέτη στις Η.Π.Α βρήκε ότι η ωορρηξία ήταν 10 φορές πιο πιθανό να προηγηθεί μιας «κανονικής» ή «μεγάλης» αιμορραγίας, σε αντίθεση με τις κηλίδες ή το λιγοστό αίμα (Campbell & Gray, 1993) [4]. Οι γυναίκες λοιπόν που θέλουν να συλλάβουν σύντομα ξανά, καλό είναι να γνωρίζουν ότι η μεγάλη ροή/αιμορραγία αυξάνει τις πιθανότητες να ξαναμείνει έγκυος.
Η περίοδός μου επανήλθε ωστόσο οι κύκλοι μου είναι άστατοι. Αυτό σημαίνει ότι δεν είμαι ακόμη γόνιμη;
Μερικές φορές μια ξαφνική αύξηση στους θηλασμούς του μωρού (όπως κατά τη διάρκεια μια ασθένειας ή σε περιόδους έντονης οδοντοφυΐας και άρνησης στερεών τροφών) ή η αύξηση αντλήσεων σε μια μητέρα έχει ήδη αρχίσει να έχει ωορρηξία μπορεί να προκαλέσουν προσωρινή διακοπή της. Η ποσότητα του επιπλέον ερεθίσματος που χρειάζεται για να καταστείλει την ωορρηξία ποικίλει από γυναίκα σε γυναίκα. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, συστήνεται η μητέρα να θεωρεί τον εαυτό της πιθανά γόνιμο.
Ο θηλασμός επηρεάζει τις θεραπείες γονιμότητας;
Εάν χρειάζεται να ακολουθηθεί θεραπεία γονιμότητας, όπως αυτή για την εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF), για να μεγαλώσετε την οικογένειά σας, μπορεί να βρεθείτε αντιμέτωποι με μερικές δύσκολες επιλογές. Πρόκειται για έναν περίπλοκο και υπό μελέτη τομέα. Ορισμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία γονιμότητας είναι ασφαλή στη χρήση κατά τον θηλασμό. Άλλα δεν είναι επιβλαβή για το μωρό που θηλάζει, αλλά μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγή γάλακτος, ενώ άλλα θα μπορούσαν να είναι επικίνδυνα. Θα πρέπει να μιλήσετε προσεκτικά με τον γιατρό σας για το προτεινόμενο πρόγραμμα και να σταθμίσετε το χρονικό διάστημα για το οποίο θα θέλατε να συνεχίσετε να θηλάζετε το πρώτο σας παιδί, με το χρονοδιάγραμμα του πότε θα θέλατε ξεκινήσετε τη θεραπεία.[5]
Αναθεώρηση άρθρου: Δεκέμβριος 2020
Βιβλιογραφία:
Μητρικός Θηλασμός, Σύνδεσμος Θηλασμού Ελλάδος (2016), σελ. 172-176
The Womanly Art of Breastfeeding [WAB], LLLI (2010), σελ. 167-168, 185, 193
Breastfeeding Answers Made Simple [BAMS], Mohrbacher, σελ. 493-494
Ιστοσελίδες:
Χρήσιμες Βιβλιογραφικές Πηγές:
- Taking Charge of Your Fertility, Toni Weschler
- The Seven Standards of Ecological Breastfeeding, Sheila Kippley
- Academy of Breastfeeding Medicine’s Protocol 13, at Academy of Breastfeeding Medicine
Παραπομπές:
[1]Labbok, M.H. (2008) Breastfeeding fertility and family planning. Accessed on March 11, 2010 from Global Library of Women’s Medicine | GLOWM
[2]Kauffman, R.P. (2007). Reproductive bioenergetics, infertility and ovaluation induction in the lactating female. In T. W. Hale & P.F. Hartmann (Eds), Hale & Hartmann’s Textbook of Human Lactation (pp. 319-342). Amarillo, TX. Hale Publishing
[3]Gray, R. H., Campbell, O. M., Apelo, R., Eslami, S.S., Zacur, H. Ramos, R. M., et. al. (1990). Risk of ovaluation during lactation. Lancet, 335 (8680), 25-29
[4]Campbell, O. M., & Gray, R. H. (1993). Characteristics and determinants of postpartum ovarian function in women in the United States. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 169 (1), 55-60
Βίκυ Μπαζούλα Παπαδάκη, Σύμβουλος Θηλασμού της La Leche League International
