Φαντάσου πως διανύεις το τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης και συχνά νιώθεις πείνα ή νύστα. Είναι απόγευμα, δεν έχει έρθει ακόμα «η ώρα για ύπνο» αλλά εσύ νυστάζεις, οπότε πηγαίνεις να ξαπλώσεις νωρίς. Και τελικά δεν μπορείς να κοιμηθείς. Αλλάζεις θέση στο κρεβάτι, φτιάχνεις το μαξιλάρι και τα σκεπάσματα και ενεργοποιείς τη συσκευή για «λευκούς ήχους», μετράς προβατάκια και προσπαθείς να χαλαρώσεις και τελικά βλέπεις μια ταινία ή διαβάζεις ένα βιβλίο μέχρι να σε πάρει ο ύπνος. Κατά τις 3 το ξημέρωμα, ή ίσως και στις 4, ξυπνάς πεινασμένη. Είχες ξεχάσει να βάλεις κοντά στο κρεβάτι ένα σνακ, οπότε σηκώνεσαι, πηγαίνεις τουαλέτα και μετά παίρνεις κάτι για να φας. Νιώθεις χαρούμενη που σηκώθηκες μόνο μια φορά μέσα στη νύχτα σήμερα, γιατί την προηγούμενη είχες σηκωθεί τρεις φορές για να πας στην τουαλέτα.
Με άλλα λόγια, πήγες στο κρεβάτι γιατί ήσουν κουρασμένη, όχι γιατί αυτό ταίριαζε στο πρόγραμμα κάποιου άλλου. Όταν δεν μπορούσες να κοιμηθείς, επέλεξες να ακολουθήσεις μια σειρά τεχνικών που θα σε χαλαρώσουν, καθεμία από τις οποίες απαιτούσε μια διαδικασία επίλυσης προβλήματος. Άλλαξες θέση όταν το επιθυμούσες, έφαγες όταν το επιθυμούσες και ξύπνησες διαφορετικές ώρες σε σχέση με την προηγούμενη νύχτα.
Ένα μικρό μωρό μπορεί να κάνει επίσης όλα αυτά που επέλεξες να κάνεις κι εσύ, μόνο όμως με τη βοήθεια ενός στοργικού υποστηρικτικού συστήματος που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του, το οποίο συνήθως είναι η Μαμά. Η Μαμά ως «υποστηρικτικό σύστημα» έχει χέρια για να βοηθήσουν στην αλλαγή θέσης. Προσφέρει ζεστασιά, άνεση και καθησυχαστικούς ήχους. Διαθέτει στήθος το οποίο προσφέρει φαγητό, ανακούφιση και ορμόνες που ενθαρρύνουν τον ύπνο. Διαθέτει, επίσης, έναν ενήλικο εγκέφαλο που είναι ικανός να επιλύει προβλήματα. Η επίλυση ενός προβλήματος μπορεί να έχει την εξής πορεία: Στήθος; Όχι. Θέση; Όχι. Πάνα; Όχι. Να δοκιμάσω πάλι στήθος; Ναι. Απομακρύνοντας αυτό το υποστηρικτικό σύστημα που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του μωρού και επιλύει τα προβλήματα, έχεις ένα μωρό απολύτως αβοήθητο.
Στην πραγματικότητα, έχεις ένα μωρό που βρίσκεται σε κίνδυνο.
ΟΤΑΝ ΤΑ ΜΩΡΑ ΚΟΙΜΟΥΝΤΑΙ ΜΟΝΑ ΤΟΥΣ
Αυτές είναι οι ισχύουσες συστάσεις για τον ασφαλή ύπνο των βρεφών, από την Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία:
Συνιστάται τα βρέφη να κοιμούνται στο δωμάτιο των γονιών τους, κοντά στο κρεβάτι τους αλλά σε διαφορετική επιφάνεια, ειδικά σχεδιασμένη για βρέφη, ιδανικά κατά τον πρώτο χρόνο ζωής τους, και τουλάχιστον για τους πρώτους 6 μήνες. Είναι αποδεδειγμένο πως ο ύπνος στο δωμάτιο των γονιών, αλλά σε ξεχωριστή επιφάνεια, μειώνει τον κίνδυνο ΣΑΒΘ (Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου) κατά 50%.[1]
Αυτό είναι παρόμοιο με το να λέμε ότι το να κοιμόμαστε σε ξεχωριστά δωμάτια διπλασιάζει τον κίνδυνο ΣΑΒΘ κατά τη διάρκεια της νύχτας. Πολλοί επαγγελματίες υγείας (καθώς και συντάκτες άρθρων περί διακόσμησης παιδικών δωματίων) δεν είναι ενήμεροι για την επίσημη αυτή παιδιατρική σύσταση και τους λόγους ασφάλειας που κρύβονται πίσω από αυτήν.
Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία (AAP) συστήνει την αποφυγή χρήσης οικιακής συσκευής ελέγχου της αναπνοής και της καρδιακής λειτουργίας,[2] ενώ τα γνωστά μόνιτορ και οι κάμερες παρακολούθησης μωρών δεν φαίνεται να μειώνουν τον υφιστάμενο αυξημένο κίνδυνο ΣΑΒΘ. Έτσι, ενώ το «δωμάτιο του μωρού» μπορεί να αποτελέσει χώρο αποθήκευσης παιχνιδιών και άλλων αντικειμένων, δεν αποτελεί ασφαλές μέρος για να κοιμηθεί ένα μωρό μόνο του τη νύχτα.
Σύμφωνα με το κλασικό πρόγραμμα εκπαίδευσης ύπνου, το μωρό πρέπει να κοιμηθεί σε ξεχωριστό δωμάτιο, κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις συστάσεις ασφαλούς ύπνου της Αμερικανικής Παιδιατρικής Ακαδημίας.
Αναφορικά με το πού μπορεί να βρίσκεται το μωρό στο δωμάτιο των γονιών του, η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία ενθαρρύνει έντονα την ιδέα να βρίσκεται σε ξεχωριστή επιφάνεια, με εύκολη πρόσβαση στο κρεβάτι των γονιών. Ωστόσο, στις πιο πρόσφατες συστάσεις της λαμβάνει υπ’ όψιν την πραγματικότητα που ζουν οι κουρασμένες μητέρες:
…Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία (AAP) αναγνωρίζει ότι συχνά οι γονείς αποκοιμούνται ενώ ταΐζουν το βρέφος. Μελέτες δείχνουν ότι είναι λιγότερο επικίνδυνο να αποκοιμηθούν με το βρέφος στο κρεβάτι τους, σε σχέση με το να βρίσκονταν στον καναπέ ή στην πολυθρόνα… Καθώς έχει αποδειχθεί ότι ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος όταν το βρέφος βρίσκεται στο κρεβάτι των γονιών του για πολλή ώρα, αν ο γονιός αποκοιμηθεί ενώ ταΐζει το μωρό, τότε θα πρέπει το μωρό να μεταφέρεται σε ξεχωριστή επιφάνεια μόλις ο γονιός ξυπνήσει.[3]
Ένα κρεβατάκι που εφαρμόζει στο πλάι του κρεβατιού των γονιών είναι ένας απλός τρόπος για να διευθετήσεις αυτό το θέμα. Με αυτόν τον τρόπο έχεις μια ξεχωριστή επιφάνεια ύπνου για το μωρό, σε μέγεθος κούνιας, ενώ μπορείς να μεταφέρεις το μωρό απ’ το ένα κρεβάτι στο άλλο χωρίς να χρειάζεται καν να σηκωθείς.
Όμως, πώς γίνεται να κάνεις το κρεβάτι σου όσο γίνεται περισσότερο ασφαλές για την αποφυγή ΣΑΒΘ και ασφυξίας, για τις φορές που μπορεί να τύχει να αποκοιμηθείς; Η La Leche League προτείνει να ακολουθήσεις τα 7 κριτήρια ασφαλούς ύπνου.[4] Όταν εφαρμόσεις αυτές τις αρχές έχεις σχεδόν εξαλείψει τις πιθανότητες κινδύνου ΣΑΒΘ και έχεις μειώσει σημαντικά κάθε κίνδυνο ασφυξίας.
Τα 7 κριτήρια ασφαλούς ύπνου
- Μητέρα που δεν καπνίζει (και κατά προτίμηση και όλοι όσοι ζουν στο σπίτι) [5]
- Νηφάλια μητέρα (που δεν λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή ή έχει καταναλώσει αλκοόλ, παράγοντες που επηρεάζουν την αντίληψη που φυσιολογικά έχουμε, είτε ξύπνιοι είτε αποκοιμισμένοι) [6]
- Ελεύθερος θηλασμός κατά τη διάρκεια της μέρας και της νύχτας
- Το μωρό να είναι υγιές
- Όταν το μωρό δεν θηλάζει, να βρίσκεται σε ύπτια θέση [7]
- Το μωρό να μην είναι υπερβολικά ζεστά ντυμένο ή καλυμμένο, [8] ώστε να επιτρέπεται η ελευθερία κινήσεων
- Ασφαλής επιφάνεια
Ποια επιφάνεια θεωρείται ασφαλής;
- Μια αρκετά σταθερή επιφάνεια, ώστε το μωρό να μπορεί να σηκώνει το κεφάλι του ελεύθερα και να μην μπορεί να κυλήσει στο στρώμα της μητέρας
- Να μην υπάρχουν αιχμηρές άκρες, κορδόνια ή σχοινιά, στα οποία μπορεί να μπλεχτεί
- Να μην υπάρχουν κενά, όπου μπορεί να παγιδευτεί
- Το μωρό να μην είναι πολύ κοντά στην άκρη του κρεβατιού
- Να μην υπάρχουν βαριά σκεπάσματα, που μπορεί να καλύψουν το κεφάλι του μωρού, ή μαλακά μαξιλάρια, στα οποία μπορεί να βουλιάξει
Γιατί ένα θηλάζον μωρό πληροί ένα από τα επτά αυτά κριτήρια; Τα μωρά που σιτίζονται με φόρμουλα έχουν ήδη διπλάσιο κίνδυνο για ΣΑΒΘ [9] και μπορεί, όταν βρίσκονται στο κρεβάτι με τη μητέρα τους, να είναι πιο επιρρεπή σε ασφυξία. Οι μητέρες που θηλάζουν σχηματίζουν κατά τη διάρκεια του ύπνου μια καμπύλη με το σώμα τους, με τη μητέρα ξαπλωμένη στο πλάι και το μωρό να βρίσκεται προστατευμένο μέσα στην εσοχή αυτή ανάμεσα στο μπράτσο και τον μηρό της. Το θηλάζον μωρό θέλει από τη φύση του να παραμείνει εκεί. [10] Παρόμοιες συμπεριφορές δεν συμβαίνουν αυτόματα σ’ ένα ζεύγος μητέρας και μη θηλάζοντος μωρού. (Αν το μωρό σου παίρνει κάποια μπουκάλια υποκατάστατου μητρικού γάλακτος αλλά προτιμά το στήθος σου, κι εσύ τοποθετείς το μωρό μέσα σ’ αυτήν την προστατευμένη εσοχή, τότε ικανοποιείς τα 7 Κριτήρια Ασφαλούς Ύπνου.
Θα βρείτε περισσότερες πληροφορίες και λεπτομέρειες στο βιβλίο Sweet Sleep της La Leche League International [11] και στο φυλλάδιο «7 ασφαλή κριτήρια Ύπνου» στην ιστοσελίδα μας www.lllgreece.org
Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΙΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΜΟΝΑΧΙΚΟ ΥΠΝΟ
Ένα από τα πιο απολαυστικά πράγματα που συμβαίνουν όταν το μωρό βρίσκεται κοντά σου, είναι ότι ο ύπνος και τα ξυπνήματα σας τείνουν να συγχρονίζονται,[12] με αποτέλεσμα να μην ξυπνάς τρομαγμένη από έναν βαθύ ύπνο λόγω ενός έντονου κλάματος. Και το μισοκοιμισμένο φιλί σου, το χάδι σου και το φτιάξιμο των καλυμμάτων, προσφέρουν συχνά την απαραίτητη διέγερση στο μωρό σου. Προβλήματα στον μηχανισμό αφύπνισης ενός μωρού μπορεί να αποτελούν παράγοντα που σχετίζεται με κάποιες περιπτώσεις ΣΑΒΘ.[13] Ίσως αυτές οι φυσιολογικές μικρές αφυπνίσεις που γίνονται να είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τα επιρρεπή μωρά.
Μελέτη δείχνει ότι όταν οι μητέρες και τα μωρά κοιμούνται χωριστά, ακόμα κι αν οι μητέρες ανταποκρίνονται στο κάλεσμα του μωρού:
- Τα μωρά μπορεί να κοιμούνται βαθύτερα από το φυσιολογικό, κάτι που δεν τους προσφέρει ασφάλεια στη διάρκεια του ύπνου τους.[14]
- Τα μωρά ξυπνούν λιγότερο συχνά [15] αλλά τα συνολικά επίπεδα άγχους τους μπορεί να είναι υψηλότερα [16] και κλαίνε σημαντικά περισσότερο κατά τη διάρκεια της νύχτας.[17]
- Οι μητέρες ξυπνούν μεν λιγότερο συχνά αλλά ξυπνούν εντελώς, μένουν ξύπνιες περισσότερη ώρα και κοιμούνται συνολικά λιγότερες ώρες.[18]
Ο ίδιος ο θηλασμός μπορεί να διαταραχθεί, όταν οι μητέρες και τα μωρά είναι χωριστά. Τα μωρά προσλαμβάνουν φυσιολογικά, κατά τη διάρκεια της νύχτας, περίπου το 1/3 των απαραίτητων θερμίδων, οπότε μειώνοντας τους θηλασμούς μειώνεται και η πρόσληψη αυτή. Αν οι θηλασμοί κατά τη διάρκεια της ημέρας δεν εξισορροπήσουν την κατάσταση, η παραγωγή γάλακτος μειώνεται. Ο χωριστός ύπνος σχετίζεται με πρόωρο αποθηλασμό. [19] Το ίδιο και ο συνεχόμενος ύπνος κατά τη διάρκεια της νύχτας.[20]
ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΩΡΙΣΤΟ ΥΠΝΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΥΠΝΟΥ
Ερευνητές που μελετούν το πρόγραμμα εκπαίδευσης ύπνου βρήκαν ότι το πρόγραμμα δείχνει να έχει αποτέλεσμα. Όμως δεν είναι απαραίτητο ότι οι έρευνες αυτές λαμβάνουν υπ’ όψιν τις οικογένειες που εγκαταλείπουν το πρόγραμμα γιατί οι γονείς δεν μπορούν να το ανεχτούν. [21] Και δεν εξετάζουν το ψυχολογικό και συναισθηματικό κόστος στο μωρό ή την επίδραση στον θηλασμό. Μία ανεξάρτητη έρευνα μέτρησε τα επίπεδα κορτιζόλης, της ορμόνης του άγχους, κατά τη διάρκεια του πρώτου μήνα, η οποία έδειξε ότι ο βραδινός αποχωρισμός συνδεόταν με μειωμένες ικανότητες διαχείρισης του μωρού κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Βρέφη που κοιμούνται μόνα τους κατά τον πρώτο μήνα της ζωής τους, φαίνεται να έχουν ανεβασμένα επίπεδα κορτιζόλης κατά τη διάρκεια του μπάνιου τους στις 5 εβδομάδες, συγκρινόμενα με βρέφη που κοιμούνται συστηματικά μαζί με τους γονείς τους. Αυτή η επίδραση δεν εξηγήθηκε από πρακτικές που αφορούν στον θηλασμό, τη συμπεριφορά της μητέρας σε σχέση με την παροχή φροντίδας στο μωρό ή τη διάρκεια των βραδινών αφυπνίσεων και του ύπνου των βρεφών.[22]
Με άλλα λόγια, ο χωρισμός μητέρας-μωρού τη νύχτα κατά τον πρώτο μήνα συνδέθηκε με εμφάνιση περισσότερου άγχος σε τουλάχιστον μία δραστηριότητα ρουτίνας κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Αυτό αφορά μικρά μωρά, όμως υπάρχει κόστος και σε μεγαλύτερα μωρά. Μία έρευνα ασχολήθηκε με παιδιά 4-10 μηνών, τα οποία υπεβλήθησαν σε πενθήμερο πρόγραμμα εκπαίδευσης ύπνου. Στην έρευνα αυτή μετρήθηκαν τα επίπεδα κορτιζόλης στη μητέρα και το μωρό.
Όπως ήταν αναμενόμενο, την πρώτη μέρα του προγράμματος, τα επίπεδα κορτιζόλης των μητέρων και των βρεφών συσχετίζονταν θετικά με τις νέες συνήθειες βραδινού ύπνου, μετά από μια μέρα που μητέρα και μωρό μοιράστηκαν κοινές δραστηριότητες. Επίσης όταν τα βρέφη αντιδρούσαν με άγχος στη διαδικασία μετάβασης, η απάντηση στα επίπεδα κορτιζόλης στη μητέρα και το βρέφος συσχετίζονταν ξανά θετικά. Κατά την τρίτη μέρα του προγράμματος, όμως, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι ψυχολογικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις των βρεφών δε συσχετίζονταν. Δεν εξέφραζαν πια άγχος στη συμπεριφορά τους κατά τη διάρκεια της μετάβασης, ωστόσο τα επίπεδα κορτιζόλης παρέμεναν υψηλά. Εφόσον δεν υπήρχε εμφανές άγχος στα βρέφη, τα επίπεδα κορτιζόλης στη μητέρα μειώθηκαν. Η μη συσχέτιση ανάμεσα στις συμπεριφορικές και τις ψυχολογικές αντιδράσεις των βρεφών είχε ως αποτέλεσμα την έλλειψη συγχρονισμού στα επίπεδα κορτιζόλης μητέρων και βρεφών.[23]
Με άλλα λόγια μητέρα και μωρό βρέθηκαν και οι δύο αγχωμένοι τις πρώτες μέρες της εκπαίδευσης. Το μωρό σταμάτησε να αναζητά τη μητέρα του μέσα σε λίγες μέρες. Η μητέρα, που δεν άκουγε πια κλάματα, σταμάτησε να αγχώνεται από τον αποχωρισμό. Όμως το άγχος στα μωρά συνεχίστηκε. Απλώς κανείς δεν μπορούσε να το ακούσει.
Η μοναδική άμυνα ενός μωρού ενάντια σε κάποιον κίνδυνο είναι να βρίσκει καταφύγιο σε έναν ενήλικα. Τα μωρά έχουνε δύο λειτουργίες «αμυντικού προγράμματος», οι οποίες ξεκινούν αυτόματα όταν αγχώνονται και φυσιολογικά ενεργοποιούν έναν ενήλικα. [24] Κατά τη λειτουργία διαμαρτυρίας, κλαίνε. Αν με αυτό τον τρόπο δεν έρθει βοήθεια, τότε περνούν στη λειτουργία απόγνωσης «εξοικονόμησης ενέργειας» και σταματούν να κλαίνε, προκειμένου να εξοικονομήσουν θερμίδες, παρ’ ότι τα επίπεδα των ορμονών άγχους παραμένουν υψηλά. Εναλλάσσουν τη λειτουργία διαμαρτυρίας και τη λειτουργία απόγνωσης, εφόσον μπορούν, σαν ένα διακεκομμένο σήμα άγχους.
Δεν υπάρχει ακόμα κάποια έρευνα για την εκπαίδευση ύπνου που να υποδεικνύει αν τελικά το ήσυχο μωρό βρίσκεται στη λειτουργία του προγράμματος απόγνωσης ή έχει ξεπεράσει το άγχος που δημιουργείται όταν αγνοείται. Όμως είναι φανερό πως έχει γίνει πολύ μικρή έρευνα στο κομμάτι της εκπαίδευσης ύπνου. Αυτό που μας λέει η έρευνα είναι ότι το κλάμα επιφέρει αρνητικές αλλαγές στην ψυχολογία του μωρού, από την πίεση στο αίμα του έως το πόσο καλά μπορεί να αναπνεύσει. Στην πραγματικότητα,
Από το 1980, οι ειδικοί στην παιδική ανάπτυξη ενθάρρυναν τους φροντιστές να ανταποκρίνονται γρήγορα στο κλάμα των βρεφών, με συνέπεια και κατανόηση, προκειμένου να μειώσουν την πηγή βρεφικού άγχους και να σταματήσουν τις βλαβερές συνέπειες του κλάματος στην ψυχολογία τους.[25]
Μια ενδιαφέρουσα έρευνα, που ξεκίνησε δεκαετίες πριν [26], μελέτησε τη συναισθηματική υγεία μωρών ηλικίας 8 μηνών δεκαετίες αργότερα, όταν τα μωρά ήταν πια 34 χρόνων. Το μοτίβο μητρότητας που ακολουθήθηκε στα 8 μηνών μωρά ταξινομήθηκε ως αρνητικό, περιστασιακά αρνητικό, θερμό, τρυφερό ή υπερβολικά στοργικό. Οι ενήλικες με το λιγότερο συναισθηματικό άγχος και ανησυχία ήταν αυτοί των οποίων οι μητέρες ήταν «τρυφερές» ή «υπερβολικά στοργικές». Στο άρθρο δεν γίνεται αναφορά στο στυλ γονεϊκότητας που επιλέχθηκε κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ακόμα, στο άρθρο σχολιάζεται ότι: «Μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε ζώα, που αφορά στην ανατροφή και το κοινωνικό δέσιμο, υποδεικνύει πως η νευροϋποφυσιακή ορμόνη ωκυτοκίνη μπορεί να επιτελέσει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία ενός δυνατού δεσμού ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί, ενώ διαταραχές σε αυτόν τον δεσμό μπορεί να οδηγήσουν σε δυσλειτουργία στη χημεία του εγκεφάλου και ειδικότερα στην απόκριση του μωρού που εκφράζεται με άγχος». Με άλλα λόγια, η παρέμβαση στη φυσιολογική ανάπτυξη του δεσμού μητέρας-παιδιού μπορεί να επιφέρει αλλαγές στη χημεία του εγκεφάλου.
Υπάρχουν λίγες έρευνες σχετικά με τη σπουδαιότητα του συγχρονισμού μητέρας-μωρού και τη φυσική εγγύτητα. Όμως στην πραγματικότητα, κάθε έρευνα της βιολογίας που έχει μελετήσει το δεσμό μητέρας-παιδιού έχει καταλήξει ότι υπάρχουν αρνητικές ψυχολογικές αλλαγές, κάποιες από τις οποίες είναι μακροπρόθεσμες, όταν αυτός ο φυσιολογικός δεσμός διαταράσσεται.
Το ένστικτο μας παλεύει με την ιδέα να αφήσουμε το μωρό μόνο του, ακόμα κι αν δεν έχουμε ποτέ προηγουμένως ακούσει για το ΣΑΒΘ ή την ασφυξία ή την ψυχολογία. Η σοφία της μητέρας χτίζεται μέσα μας και μάλιστα φαίνεται να δουλεύει πολύ καλά. Όμως, πως κατακτάται ο συνεχόμενος βραδινός ύπνος, αν τα μωρά δεν εκπαιδευτούν στο πώς να το κάνουν;
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΥΠΝΟΣ ΒΡΕΦΩΝ/ΠΑΙΔΙΩΝ
- Τα νεογέννητα έχουν ελεύθερο εσωτερικό ρολόι-κάνουν συχνές αφυπνίσεις νύχτα-μέρα -ενώ παράλληλα διανύουν την περίοδο ταχύτερης ανάπτυξής τους.[27]
- Ο συνολικός απαιτούμενος χρόνος ημερήσιου ύπνου ποικίλλει από μωρό σε μωρό-σε μια έρευνα βρέθηκε εύρος από 9 έως 19 ώρες![28] – και δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψεις πόσες ώρες ύπνου θα χρειάζεται το μωρό σου.
- Μερικές φορές μεταξύ 0 και 4 μηνών τα μωρά ξεκινούν να εδραιώνουν τον ύπνο τους, [29] να κάνουν μεγαλύτερης διάρκειας ύπνους. Οι ρυθμοί της μητέρας βοηθούν στην εγκατάσταση των ρυθμών του μωρού.[30]
- Από 3 μηνών περίπου τα 2/3 των μωρών έχουν ξεκινήσει να εδραιώνουν τον ύπνο τους, ωστόσο τα μισά από αυτά παλινδρομούν. [31] (Βιολογικά είναι σχεδόν πάντα δύο βήματα μπροστά ένα βήμα πίσω).
- Κοντά στον πρώτο χρόνο ζωής τους, περίπου τα μισά παιδιά συνεχίζουν να έχουν ανάγκη την παρηγοριά του γονιού, τουλάχιστον μία φορά τη νύχτα, τις περισσότερες νύχτες.[32]
- Οι περισσότεροι ερευνητές ορίζουν ως “νυχτερινό ύπνο” τον ύπνο που διαρκεί από τα μεσάνυχτα ως τις 5:00πμ.[33]
- Βάσει του ποσοστού των μωρών που δεν κοιμάται καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας και την αρνητική επίδραση που έχει ο συνεχόμενος ύπνος στον θηλασμό, μία έρευνα υποδεικνύει πως οι μητέρες θα ωφελούνταν από μια πιο ρεαλιστική προσδοκία για το τι θεωρείται φυσιολογικός ύπνος για ένα βρέφος.[34]
- Οι έφηβοι μπορούν να κοιμηθούν ούτως ή άλλως, είτε έχουν υποβληθεί σε εκπαίδευση ύπνου είτε όχι.
Ωραία όλα αυτά, αλλά υπάρχουν τρόποι να φέρεις το μωρό σου πιο κοντά στον κωματώδη ύπνο στον οποίο πέφτουν οι έφηβοι λίγο πιο γρήγορα; Κατά κάποιον τρόπο, ναι.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ-ΟΔΗΓΩΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ ΜΕ ΠΙΟ ΕΥΓΕΝΙΚΟ ΚΑΙ ΗΠΙΟ ΤΡΟΠΟ
Το μοτίβο ύπνου των μωρών ποικίλει υπερβολικά, όμως γενικά σκέψου πως το κάτω των έξι μηνών μωρό σου δεν επιδέχεται παρεμβάσεων. Τα μικρά μωρά δουλεύουν εξ’ ολοκλήρου μόνα τους, στον βαθμό που μπορούν, προκειμένου να διαχειριστούν τη μέρα και τη νύχτα και δημιουργούν όλο και μεγαλύτερα διαστήματα ανάμεσα στους βραδινούς θηλασμούς. Όμως, υπάρχουν μερικές ιδέες που μπορεί να βοηθήσουν τόσο εσένα όσο και το μωρό σου σε αυτό το πρώτο εξάμηνο ζωής ή και περισσότερο.
Γενικά:
- Ξεκουράσου περισσότερο κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο ύπνος δεν είναι κάτι που μπορείς επ’ αόριστον να αγνοείς. Οπότε σκέψου τους μικρούς ύπνους σαν μία βασική συνεισφορά για καλύτερες νύχτες.
- Μάθε να θηλάζεις ξαπλωμένη. Είναι μία βασική δεξιότητα επιβίωσης για τις νέες μητέρες. Όμως εξασκήσου πρώτα κατά τη διάρκεια της ημέρας, στις 2 π.μ. δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να αποκτήσεις μία νέα δεξιότητα. (Χρησιμοποίησε το προκαθορισμένο κρεβάτι και όχι τον καναπέ, οι καναπέδες ενέχουν κίνδυνο ασφυξίας στην περίπτωση που αποκοιμηθείς).
- Αν το μωρό σου βρίσκεται κατά τη διάρκεια της ημέρας με άλλον φροντιστή, να θυμάσαι ότι κατά τη διάρκεια της νύχτας η εγγύτητα και η επαφή με το σώμα είναι σημαντικοί τρόποι για επανασύνδεση και για τη διατήρηση της παραγωγής γάλακτος. Οι θηλασμοί κατά τη διάρκεια της νύχτας είναι κάτι περισσότερο από πρόσληψη θερμίδων.
Κάποιες ιδέες για το τι μπορείς να κάνεις πριν έρθει η ώρα του ύπνου:
- Κράτησε αυτά που είναι σημαντικό να γίνουν για κάποια στιγμή νωρίτερα μέσα στην ημέρα. Εσύ και το μωρό σου είναι πιθανό να κοιμηθείτε καλύτερα, αν έχετε λίγο χρόνο για χαλάρωση πριν πέσετε στο κρεβάτι.
- Φόρεσε το μωρό σου, για να περάσετε ένα πιο ανέμελο απόγευμα κάνοντας έναν περίπατο στο τετράγωνο ή απλώς για να πάρετε μερικές βαθιές αναπνοές έξω από το σπίτι. Υπάρχει κάτι μαγικό που ηρεμεί τόσο τη μητέρα όσο και το μωρό, όταν περνούν λίγο χρόνο έξω.
- Ολοκλήρωσε αυτή τη χαλάρωση με ένα ακόμα πιο χαλαρωτικό μισάωρο πριν πέσετε στο κρεβάτι. Πηγαίνετε στο κρεβάτι νωρίτερα (ναι, πραγματικά μπορείς). Μην προσπαθείς να κάνεις ό,τι έκανες και πριν έρθει στη ζωή σου το μωρό. Η χαλάρωση στο τέλος της ημέρας είναι σχεδόν το ίδιο πολύτιμη με τον ύπνο.
- Κράτα το μωρό κοντά σου προς το τέλος της ημέρας. Οι ήχοι και οι συζητήσεις μιας τυπικής ημέρας τείνουν να δρουν βοηθητικά στον ύπνο ενός μωρού.
- Κράτα επάνω σου το μωρό σου για πολλή ώρα πριν τον ύπνο. Γέρνοντας προς τα πίσω με το μωρό μπροστά στο στήθος σου, απελευθερώνονται χαλαρωτικές ορμόνες και στους δυο σας.[35]
- Επωφελήσου από αυτές τις ορμόνες του θηλασμού και θήλασε το μωρό σου για να κοιμηθεί. Όχι, δεν κακομαθαίνει, τα μωρά είναι προορισμένα για να αποκοιμούνται στο στήθος. [36] Και έτσι, είναι πιο πιθανό το επιπλέον γάλα που θα πιούν να αυξήσει λίγο το διάστημα μέχρι το επόμενο ξύπνημα.
- Θήλασε το μωρό σου έχοντάς το πάνω σε ένα λεπτό μαξιλάρι και άφησε το κάτω μαζί με το μαξιλάρι. Το γεγονός ότι η επιφάνεια δεν αλλάζει μπορεί να είναι βοηθητικό.
- Αν συνεχίσεις να κρατάς το μωρό σου για 20 λεπτά ή και περισσότερο αφού κλείσει τα μάτια του, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να μην τα ανοίξει ξανά μόλις το βάλεις να ξαπλώσει.
Περίπου από τους 6 μήνες κι έπειτα (αλλά αυτό είναι διαφορετικό για κάθε παιδί), είναι πιο πιθανό να λειτουργήσει αυτή η παρέμβαση. Όμως, να θυμάσαι ότι τα περισσότερα πράγματα στη ζωή είναι δύο βήματα μπροστά, ένα βήμα πίσω. Αν έχεις παρέμβει πολύ έντονα τότε μπορείς να επιστρέψεις και να ξαναδοκιμάσεις αργότερα. Κάποιες ήπιες παρεμβάσεις:
- Σκέψου όλες τις παραπάνω προτάσεις
- Ξεκίνα μία ρουτίνα ύπνου- «βουρτσίστε τα ούλα και τα δόντια» με μία υγρή πετσέτα, διαβάστε μαζί, τραγουδήστε αγαπημένα τραγουδάκια, και όλα αυτά να γίνονται ήρεμα και με την ίδια σειρά.
- Παρεμβάσεις για να μειωθούν σε διάρκεια οι θηλασμοί:
- Γλίστρησε το δάχτυλο σου στη γωνία του στόματος του μωρού σου, που έχει αποκοιμηθεί ή έχει σχεδόν αποκοιμηθεί, ώστε να απομακρύνεις τη θηλή σου, ίσως αφήνοντας το δάχτυλό σου μέσα στο στόμα του μωρού για να το πιπιλίσει.
- Γύρισε το μωρό σου στο άλλο του πλευρό και αγκαλιαστείτε μετά από έναν μικρότερο θηλασμό.
- Παρεμβάσεις για λιγότερους θηλασμούς:
- Φόρεσε κάτι απ’ όπου θα είναι πιο δύσκολο να βγει το στήθος σου, καθησυχάζοντας το μωρό σου καθώς καθυστερείς να το θηλάσεις. Είναι ένας τρόπος για να πεις «είμαι εδώ», αλλά ο θηλασμός χρειάζεται λίγο χρόνο προετοιμασίας. Το μεγαλύτερο μωρό σου μπορεί να αποφασίσει ότι δεν αξίζει τον κόπο να περιμένει και να συμβιβαστεί με μία αγκαλιά.
- Άπλωσε το χέρι σου για να χαϊδέψεις το μωρό και για να κάνεις μερικά «σςςςςςςς», όταν αισθάνεσαι ότι πάει να ξυπνήσει. Μερικές φορές είναι αρκετό ώστε να μην ξυπνήσει εντελώς. Μερικές φορές, όχι.
- Γύρνα την πλάτη σου μετά τον θηλασμό. Είσαι ακόμα εκεί αλλά το στήθος σου όχι.
- Αν έχεις σύντροφο, μπορεί να αναλάβει αυτός το καθησυχαστικό ελαφρύ χτύπημα στην πλάτη του μωρού, το τραγούδισμα, το κράτημα, την αγκαλιά.
- Φύγε για λίγο από το σπίτι το απόγευμα, ξεκινώντας με λίγα λεπτά και αυξάνοντας τον χρόνο σιγά-σιγά, λέγοντας ότι πηγαίνεις να αγοράσεις γρήγορα κάτι και βάλε τον σύντροφο/μέλος της οικογένειας να κάνει τη ρουτίνα του ύπνου. Τα μωρά και τα μικρά παιδιά μπορούν να ξεχωρίσουν την προσποίηση από την πραγματικότητα, κι αν είσαι στο σπίτι, θα το καταλάβουν. Απλώς, μη μείνεις μακριά για πολλή ώρα στην αρχή. Αυτό μπορεί να βοηθήσει το μωρό ή το παιδί σου να αναγνωρίσουν ότι και κάποιος άλλος φροντιστής μπορεί να είναι το ίδιο καλός με σένα, ο οποίος μπορεί να είναι αυτός που θα προσφέρει και την παρηγοριά που χρειάζεται το μωρό μέσα στη νύχτα.
- Στους 9 μήνες συνήθως τα ξυπνήματα γίνονται πιο συχνά. [37] Αυτό είναι ένα προσωρινό και απολύτως φυσιολογικό στάδιο-τότε μπορείς να αναβάλεις για λίγο τους περιπάτους σου.
Καθώς το παιδί αρχίζει να καταλαβαίνει περισσότερο, μπορείς να προσθέσεις και λίγη λογική σκέψη στην παρέμβαση:
- Θήλασε αρχικά για λίγα λεπτά το μωρό/παιδί σου στο κρεβάτι και μετά σταμάτησε το θηλασμό και απομακρύνσου λίγο εξηγώντας ότι χρειάζεται να πάρεις ένα χαρτομάντηλο ή να αφήσεις κάτι και μετά επίστρεψε και πρόσφερε ξανά το στήθος. Σταδιακά αυτά τα διαλείμματα μπορεί να διαρκούν περισσότερο. Μπορεί να φύγεις από το δωμάτιο και κάποια στιγμή το μικρό σου να αποκοιμηθεί την ώρα που πας να βγάλεις τα ρούχα από το στεγνωτήριο ή να πλύνεις τις κατσαρόλες και τα τηγάνια, αφού έχεις υποσχεθεί ότι θα επιστρέψεις. Όμως, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής, πάντα να τηρείς την υπόσχεση σου και να επιστρέφεις. Αυτό είναι που θα κάνει το μωρό να σε εμπιστευτεί.
- Εξήγησε ότι μπορείτε να θηλάζετε κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά μόνο μία φορά (ή και καθόλου) κατά τη διάρκεια της νύχτας.
- Μπορείς να έχεις ένα τραγούδι θηλασμού, το οποίο θα τραγουδάς κατά τη διάρκεια του νυχτερινού θηλασμού και να σταματήσεις να θηλάζεις όταν τελειώνει το τραγούδι (μερικά παιδιά λένε «Μην τραγουδάς!»)
- Σκέψου το ενδεχόμενο να έχεις ένα στρώμα στο πάτωμα κοντά στο κρεβάτι σας.
- Αν ένα παιδί που μπορεί να περπατήσει κοιμάται σε ξεχωριστό δωμάτιο, μπορείς κατά τη διάρκεια της ημέρας να κάνεις μία συζήτηση μαζί του κατά την οποία να του εξηγήσεις ότι μπορεί να έρχεται εκείνο σ’ εσένα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Κάποια στιγμή το παιδί σου θα αισθάνεται ότι δεν αξίζει την προσπάθεια και θα πέφτει ξανά για ύπνο.
Μερικές οικογένειες μπορεί να βρίσκουν ότι είναι πιο απλό και πιο ασφαλές να μοιράζονται το δωμάτιο για τον πρώτο χρόνο. Αν αισθάνεσαι ότι αυτή η προσέγγιση σε εκφράζει, μην ανησυχείς για το τι σου έχει πει η γιαγιά σου ή τι θα σκεφτούν οι φίλοι σου. Μητέρες και παιδιά απ’ όλο τον κόσμο τόσα χρόνια κάνουν κοινό ύπνο. Και έρχεται η στιγμή που κάθε παιδί τελικά φεύγει απ’ το δωμάτιο των γονιών.
ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΑΣΦΑΛΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΩΡΟ
Δεδομένων των κινδύνων, τα προγράμματα εκπαίδευσης ύπνου βρεφών που περιλαμβάνουν ξεχωριστό δωμάτιο ή εσκεμμένη έλλειψη προσοχής, απλώς δεν αποτελούν μία υπεύθυνη επιλογή. Χρόνια ερευνών έχουν δείξει ότι με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο ένα παιδί δεν κακομαθαίνει αλλά με το να κάνεις υπεύθυνες επιλογές για το μωρό σου εξασφαλίζεται μία βάση ασφάλειας για τη μετέπειτα ευημερία του παιδιού.
Εσύ γνωρίζεις την οικογένειά σου καλύτερα, φυσικά, και θα χαράξεις τη δική σου μοναδική πορεία. Όμως, ανεξάρτητα από το τι θα αποφασίσει η οικογένεια για τον τρόπο γονεϊκότητας που θα επιλέξει για τη νύχτα, το να καταστεί το δωμάτιο ασφαλές για μωρά είναι απαραίτητο, και περιλαμβάνει:
- ένα ξεχωριστό, ασφαλές μέρος για το μωρό στο δωμάτιο της μητέρας του,
- να μένει το μωρό κοντά, στο ίδιο δωμάτιο τη νύχτα, για τουλάχιστον τους πρώτους έξι μήνες, ή ακόμα καλύτερα για έναν χρόνο, και
- να καθίσταται το κρεβάτι της μητέρας όσο πιο ασφαλές γίνεται, για την περίπτωση που η μητέρα κοιμηθεί άθελά της κατά τη διάρκεια του ταΐσματος.
Εφόσον έχεις από νωρίς δουλέψει με τις δικές σου συνήθειες (κάτι που όλοι μας έχουμε), είναι πιθανό όταν θα κοιτάς πίσω να θυμάσαι αυτή την περίοδο που το μωρό ήταν μικρό, σαν μία από τις πιο απολαυστικές περιόδους της μητρότητας. Δεν υπάρχει τίποτα να του διδάξεις, τίποτα στο οποίο θα πρέπει πειθαρχήσει. Να επιμένεις να κάνει τις εργασίες για το σχολείο πριν από το δείπνο; Αυτό απέχει χρόνια. Να ξεκαθαρίζεις ότι η ουρά της γάτας είναι κάτι το οποίο απαγορεύεται να πειράζουμε; Δεν τίθεται ακόμα θέμα. Το μόνο που χρειάζεται το μωρό σου είναι να μεγαλώσει και να νιώσει εμπιστοσύνη. Και αυτό που χρειάζεται να κάνεις είναι να το αναθρέψεις και να είσαι άξια της εμπιστοσύνης του. Κάνε πιο εύκολες τις νύχτες σου με έναν τρόπο που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες όλων, ζήτα βοήθεια όταν τη χρειάζεσαι και να θυμάσαι ότι εσύ και το μωρό σου είστε στην ίδια πλευρά σε αυτή τη σχέση. Απολαύστε ο ένας τον άλλον!
Μετάφραση άρθρου από LLLI: Sleep-training… or not
Επιπλέον χρήσιμες πληροφορίες στα αγγλικά:
- Sweet Sleep
- Infant Sleep
- The Safe Sleep Seven
- Sleep: Talking With Your Doctor About Bedsharing
- Sleep: Safe Surface Checklist
- Sleep: Bedshare
- Safe Sleep for Breastfeeding Babies
- Breast Milk’s Circadian Rhythms
- My thoughts about “Sweet Sleep”
- Basis Baby Sleep Info Source
Παραπομπές:
[1] Moon, Rachel Y., and Task Force on Sudden Infant Death Syndrome. “SIDS and other sleep-related infant deaths: evidence base for 2016 updated recommendations for a safe infant sleeping environment.” Pediatrics 138, no. 5 (2016): e20162940.
[2] Moon, Rachel Y., and Task Force on Sudden Infant Death Syndrome, ibid.
[3] Moon, Rachel Y., and Task Force on Sudden Infant Death Syndrome, ibid.
[4] Wiessinger, Diane, Diana West, and Teresa Pitman. Sweet sleep: nighttime and naptime strategies for the breastfeeding family. Ballantine Books, 2014.
[5] Moon, Rachel Y., and Task Force on Sudden Infant Death Syndrome, op. cit.
[6] Moon, Rachel Y., and Task Force on Sudden Infant Death Syndrome, ibid.
[7] Moon, Rachel Y., and Task Force on Sudden Infant Death Syndrome, ibid.
[8] Moon, Rachel Y., and Task Force on Sudden Infant Death Syndrome, ibid.
[9] Hauck, Fern R., John MD Thompson, Kawai O. Tanabe, Rachel Y. Moon, and Mechtild M. Vennemann. “Breastfeeding and reduced risk of sudden infant death syndrome: a meta-analysis.” Pediatrics 128, no. 1 (2011): 103-110.
[10] McKenna, James J., Helen L. Ball, and Lee T. Gettler. “Mother–infant cosleeping, breastfeeding and sudden infant death syndrome: what biological anthropology has discovered about normal infant sleep and pediatric sleep medicine.” American Journal of Physical Anthropology: The Official Publication of the American Association of Physical Anthropologists 134, no. S45 (2007): 133-161.
[11] Wiessinger, Diane, Diana West, and Teresa Pitman. Sweet sleep, op. cit.
[12] McKenna, James J., and Sarah S. Mosko. “Sleep and arousal, synchrony and independence, among mothers and infants sleeping apart and together (same bed): an experiment in evolutionary medicine.” Acta Paediatrica 83 (1994): 94-102.
[13] Machaalani, Rita, and Karen A. Waters. “Neurochemical abnormalities in the brainstem of the sudden infant death syndrome (SIDS).” Paediatric respiratory reviews 15, no. 4 (2014): 293-300.
[14] McKenna, James J., Helen L. Ball, and Lee T. Gettler. “Mother–infant cosleeping, breastfeeding and sudden infant death syndrome: what biological anthropology has discovered about normal infant sleep and pediatric sleep medicine.” American Journal of Physical Anthropology: The Official Publication of the American Association of Physical Anthropologists 134, no. S45 (2007): 133-161.
[15] Gettler, Lee T., and James J. McKenna. “Evolutionary perspectives on mother–infant sleep proximity and breastfeeding in a laboratory setting.” American journal of physical anthropology 144, no. 3 (2011): 454-462.
[16] Waynforth, David. “The influence of parent–infant cosleeping, nursing, and childcare on cortisol and SIgA immunity in a sample of British children.” Developmental Psychobiology: The Journal of the International Society for Developmental Psychobiology 49, no. 6 (2007): 640-648. Tollenaar, M. S., Roseriet Beijers, Jarno Jansen, J. M. A. Riksen-Walraven, and Carolina de Weerth. “Solitary sleeping in young infants is associated with heightened cortisol reactivity to a bathing session but not to a vaccination.” Psychoneuroendocrinology 37, no. 2 (2012): 167-177.
[17] McKenna J, Thomas EB, Anders TF, Sadeh A, Scehchtman VL, Glotzbach SF. Infant -parent co-sleeping in an evolutionary perspective: implications for understanding infant sleep development and the sudden infant death syndrome. Sleep 1993;16:263e82.
[18] Quillin, Stephanie IM, and L. Lee Glenn. “Interaction between feeding method and co‐sleeping on maternal‐newborn sleep.” Journal of Obstetric, Gynecologic, & Neonatal Nursing 33, no. 5 (2004): 580-588.
[19] Ball, Helen L., and Lane E. Volpe. “Sudden Infant Death Syndrome (SIDS) risk reduction and infant sleep location–Moving the discussion forward.” Social science & medicine 79 (2013): 84-91.
[20] Pennestri, Marie-Hélène, Christine Laganière, Andrée-Anne Bouvette-Turcot, Irina Pokhvisneva, Meir Steiner, Michael J. Meaney, and Hélène Gaudreau. “Uninterrupted Infant Sleep, Development, and Maternal Mood.” Pediatrics (2018).
[21] France, Karyn G., Neville M. Blampied, and Jacqueline MT Henderson. “Infant sleep disturbance.” Current Paediatrics 13, no. 3 (2003): 241-246.
[22] Tollenaar, M. S., Roseriet Beijers, Jarno Jansen, J. M. A. Riksen-Walraven, and Carolina de Weerth. “Solitary sleeping in young infants is associated with heightened cortisol reactivity to a bathing session but not to a vaccination.” Psychoneuroendocrinology 37, no. 2 (2012): 167-177.
[23] Middlemiss, Wendy, Douglas A. Granger, Wendy A. Goldberg, and Laura Nathans. “Asynchrony of mother–infant hypothalamic–pituitary–adrenal axis activity following extinction of infant crying responses induced during the transition to sleep.” Early human development 88, no. 4 (2012): 227-232.
[24] Bergman, Nils, in Genna, Catherine Watson. Supporting sucking skills in breastfeeding infants. Jones & Bartlett Learning, 2016.
[25] Ludington-Hoe, Susan, Xiaomei Cong, and Fariba Hashemi. “Infant crying: nature, physiologic consequences, and select interventions.” Neonatal network 21, no. 2 (2002): 29-36.
[26] Maselko, J., L. Kubzansky, L. Lipsitt, and S. L. Buka. “Mother’s affection at 8 months predicts emotional distress in adulthood.” Journal of Epidemiology & Community Health 65, no. 7 (2011): 621-625.
[27] Jenni, Oskar G., and Mary A. Carskadon. “Normal human sleep at different ages: Infants to adolescents.” SRS basics of sleep guide (2005): 11-19.
[28] Coons, Susan, and Christian Guilleminault. “Development of sleep-wake patterns and non-rapid eye movement sleep stages during the first six months of life in normal infants.” Pediatrics 69, no. 6 (1982): 793-798.
[29] Moore, Terence, and L. E. Ucko. “Night waking in early infancy: Part I.” Archives of disease in childhood 32, no. 164 (1957): 333.
[30] McKenna, James J., and Sarah S. Mosko, op. cit.
[31] Moore, Terence, and L. E. Ucko, op. cit.
[32] Goodlin-Jones, Beth L., Melissa M. Burnham, Erika E. Gaylor, and Thomas F. Anders. “Night waking, sleep-wake organization, and self-soothing in the first year of life.” Journal of developmental and behavioral pediatrics: JDBP 22, no. 4 (2001): 226.
[33] Adams, S. M., D. R. Jones, A. Esmail, and E. A. Mitchell. “What affects the age of first sleeping through the night?” Journal of paediatrics and child health 40, no. 3 (2004): 96-101.
[34] Pennestri, et al., op cit. [34] France, Karyn G., Neville M. Blampied, and Jacqueline MT Henderson. “Infant sleep disturbance.” Current Paediatrics 13, no. 3 (2003): 241-246.
[35] Uvnäs Moberg, K., and Danielle K. Prime. “Oxytocin effects in mothers and infants during breastfeeding.” Infant 9, no. 6 (2013): 201-206.
[36] Uvnäs Moberg, Prime, ibid.
[37] Elias, Marjorie F., Nancy A. Nicolson, Carolyn Bora, and Johanna Johnston. “Sleep/wake patterns of breast-fed infants in the first 2 years of life.” Pediatrics 77, no. 3 (1986): 322-329.
