Θηλασμός και στοματική υγεία

Αν το μητρικό γάλα προκαλούσε τερηδόνα – η εξέλιξη θα είχε στραφεί εναντίον του. Θα ήταν εξελικτική αυτοκτονία για το μητρικό γάλα να προκαλεί βλάβες στη στοματική υγεία.

Η άποψη ενός ανθρωπολόγου, που παραθέτει ο αείμνηστος Dr. Brian Palmer, DDS στο βιβλίο του Infant Dental Decay: Is it related to Breastfeeding? [1]

Στη La Leche League συναντούμε συχνά ερωτήματα σχετικά με τον θηλασμό και την υγιεινή των δοντιών, από μητέρες οι οποίες έχουν ακούσει από τον οδοντίατρό τους πως ο θηλασμός δημιουργεί τερηδόνα. Λόγω των πεποιθήσεών τους, κάποιοι οδοντίατροι συμβουλεύουν τις μητέρες να αποθηλάσουν πρόωρα ή τουλάχιστον να διακόψουν τους νυχτερινούς θηλασμούς. Όμως έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που θηλάζουν έχουν σημαντικά μικρότερες πιθανότητες να αναπτύξουν τερηδόνα, σε σχέση με ένα παιδί που σιτίζεται με μπουκάλι.

Ο θηλασμός ωφελεί την υγεία της μητέρας και του παιδιού αλλά συμβάλλει και στη βέλτιστη ανάπτυξη της γνάθου και των δοντιών[2]. Ένα παιδί που θηλάζει είναι λιγότερο πιθανό να υποφέρει από κακή σύγκλιση δοντιών και όσο περισσότερο θηλάζει, τόσο περισσότερο μειώνεται ο κίνδυνος. Το θηλάζον παιδί επίσης είναι λιγότερο πιθανό να υποφέρει από αποχρωματισμό δοντιών που προκαλείται από υπερβολικό φθόριο (φθορίαση)[3].

Δήλωση από τη Δημόσια Αρχή Υγείας της Αγγλίας

Τον Δεκέμβριο του 2018, το δημόσιο σύστημα υγείας της Αγγλίας επικαιροποίησε τις οδηγίες σχετικά με τον θηλασμό και την υγιεινή των δοντιών, ώστε να τονίσει το ότι πρόσφατα δεδομένα αναφέρουν ότι ο θηλασμός άνω των 12 μηνών συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξης τερηδόνας, σημειώνοντας ότι δεν υπάρχουν επαρκείς έρευνες που να αποδεικνύουν τη σύνδεση μεταξύ της φθοράς των δοντιών και του θηλασμού για πάνω από 12 μήνες. Οι οδηγίες επίσης δίνουν έμφαση στους κινδύνους του μη θηλασμού.

Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας

Μια μελέτη του 2014[4] που συνδέει τον θηλασμό των τελευταίων δύο ετών με την τερηδόνα μπορεί να προκαλέσει ανησυχία στις μητέρες. Ο επικεφαλής συγγραφέας Benjamin Chaffee του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο και η ομάδα του εξέτασαν μια πιθανή σχέση μεταξύ του μακροχρόνιου θηλασμού και του κινδύνου εμφάνισης τερηδόνας, σε μια έρευνα σε 458 μωρά από οικογένειες χαμηλού εισοδήματος στην πόλη Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας.

Για την έρευνα, δύο έμπειροι οδοντίατροι εξέτασαν όλα τα παιδιά όταν ήταν 6, 12 και 38 μηνών. Στους 6 μήνες η ερευνητική ομάδα συνέλεξε δεδομένα για τον αριθμό μπουκαλιών με μητρικό γάλα ή άλλα υγρά (όπως χυμό) που ήπιαν τα μωρά την προηγούμενη μέρα. Στους 12 μήνες οι γονείς ανέφεραν αν έχουν σιτίσει τα παιδιά τους με κάποια από τις 29 συγκεκριμένες τροφές, συμπεριλαμβανομένων φρούτων, λαχανικών, φασολιών, οργανικού κρέατος, καραμελών, σοκολάτας γάλακτος, μπισκότων, μελιού ή αναψυκτικών.

Σχεδόν τα μισά παιδιά είχαν καταναλώσει τυποποιημένο γάλα μέχρι την ηλικία των 6 μηνών, αλλά πολύ λίγα έπιναν ακόμα τυποποιημένο γάλα μέχρι την ηλικία του ενός έτους, αναφέρουν οι ερευνητές.

Οι ερευνητές βρήκαν πως περίπου το 40% των παιδιών που θήλασαν σε ηλικία μεταξύ 6 και 24 μηνών είχαν αναπτύξει μέχρις ενός σημείου τερηδόνα, μέχρι το τέλος της έρευνας. Για τα παιδιά που θήλασαν περισσότερο από 2 χρόνια, το ποσοστό ανέβηκε στο 48%. Όσο πιο συχνά θήλαζε η μητέρα το παιδί της μέχρι τους 24 μήνες κατά τη διάρκεια της ημέρας, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος να αναπτύξει πρώιμα τερηδόνα.

Όμως πρέπει να τονίσουμε πως η έρευνα αναφέρεται σε παιδιά που έπιναν μητρικό γάλα με μπουκάλι και όχι απευθείας από το στήθος κι επίσης ότι σχεδόν τα μισά παιδιά είχαν σιτιστεί επιπλέον με τυποποιημένο γάλα μέχρι την ηλικία των 6 μηνών.

 

Η έρευνά μας δεν υπονοεί πως ο θηλασμός προκαλεί τερηδόνα.

Ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα της έρευνας, ο Benjamin Chaffee, είναι θετικός προς τον θηλασμό. Είπε πως “πρώτη προτεραιότητα για τη θηλάζουσα μητέρα είναι να διαβεβαιωθεί πως το παιδί της λαμβάνει τη βέλτιστη τροφή και πως η έρευνά τους δεν υπονοεί πως ο θηλασμός δημιουργεί τερηδόνα”[5] . Οι συγγραφείς υποθέτουν πως το μητρικό γάλα σε συνδυασμό με την υπερβολική επεξεργασμένη ζάχαρη που υπάρχει στις σύγχρονες τροφές, μπορεί να έχουν συμβάλει στην αύξηση της τερηδόνας που παρατηρήθηκε στα μωρά που θήλαζαν συχνότερα και για περισσότερο καιρό.

Σχολιάζοντας την έρευνα του 2014, ο William Bowen, ομότιμος καθηγητής του Center for Oral Biology στο Πανεπιστήμιο του Rochester Medical Center στη Ν. Υόρκη, είπε πως “υπάρχουν δύο πλευρές στον θηλασμό-από τη μία το μητρικό γάλα που έχει μεν την ικανότητα, αλλά σε μικρό βαθμό, να ενισχύει την ανάπτυξη τερηδόνας. Η δεύτερη είναι η φυσική πτυχή του θηλασμού, ή ακόμη και της σίτισης μητρικού γάλακτος με μπιμπερό, και εκεί έρχεται το πρόβλημα”[6]. Ο Bowen, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη του 2014, δήλωσε ότι όταν ένα μωρό θηλάζει από το στήθος της μητέρας του ή πίνει μητρικό γάλα από ένα μπιμπερό, τα δόντια του σφραγίζονται από σάλιο στο στόμα, εμποδίζοντας το να καταστρέψει τα βακτήρια, αυξάνοντας τις πιθανότητες τερηδόνας.

Έρευνες που δείχνουν πως το μητρικό γάλα προσφέρει προστασία ενάντια σε βακτήρια

Ο αείμνηστος Brian Palmer, DDS[16] μελέτησε τα κρανία παιδιών, εκατοντάδων ετών και δεν βρήκε σχεδόν καθόλου τερηδόνα[6]. Ένας λόγος ίσως είναι ο μηχανισμός του θηλασμού. Κατά τη διάρκεια του θηλασμού η θηλή μπαίνει βαθιά στο στόμα του μωρού και το γάλα χύνεται πίσω. Το παιδί πρέπει να καταπιεί πριν πάει στο επόμενο βήμα της θηλαστικής διαδικασίας. Αντίθετα, το μπουκάλι μπορεί να στάξει μητρικό γάλα, χυμό ή τυποποιημένο γάλα στο στόμα του μωρού, ακόμα κι αν δεν θηλάζει ενεργά. Αν το μωρό δεν καταπίνει, το υγρό μπορεί να λιμνάσει στο μπροστά μέρος του στόματος, γύρω από τα δόντια. Η τεχνητή θηλή είναι πολύ κοντή κι έτσι το υγρό στο μπουκάλι είναι απίθανο να περάσει πάνω από τα δόντια πριν την κατάποση.

Άλλος λόγος είναι ότι τα βακτήρια που προκαλούν τερηδόνα συγκρατούνται από κάποια στοιχεία του ανθρώπινου γάλακτος, όπως τα υψηλά επίπεδα pH. Τα IgA και IgG έχουν τη δυνατότητα να επιβραδύνουν την ανάπτυξη στρεπτόκοκκου[7] (Streptococcus mutans) χάρη στην αντιβακτηριδιακή δράση της λακτοφερρίνης, ένα ενεργό συστατικό του ανθρώπινου γάλακτος. Επίσης, το ανθρώπινο γάλα ενδυναμώνει ενεργά τα δόντια, εναποθέτοντας επάνω τους ασβέστιο και φώσφορο.

Ο Dr. Palmer ήταν της άποψης πως το στεγνό στόμα είναι ακόμα ένας παράγοντας που μπορεί να αυξήσει τα περιστατικά πρώιμης τερηδόνας. Το σάλιο, που βοηθά να διατηρηθεί το pH σταθερό, δεν παράγεται τόσο πολύ το βράδυ, ειδικά σε όσους αναπνέουν από το στόμα. Ένα νεογέννητο ή ένα νήπιο που θηλάζει τη νύχτα συνεχίζει να παράγει σάλιο το οποίο μπορεί να βοηθήσει να μην παραμένει στεγνό το στόμα.

Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται σημαντικά με την τερηδόνα

Ο Dr. Harry Torney σε έρευνα[8] κατέληξε πως υπάρχουν 4 παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται σημαντικά με την ανάπτυξη τερηδόνας. Η πιο σημαντική σχέση ήταν στις περιπτώσεις ελαττωματικού σμάλτου, ενώ οι άλλοι 3 παράγοντες συνδέονται με γεγονότα που συνέβησαν όσο το μωρό βρίσκονταν στη μήτρα της μητέρας του. Ένα από αυτά ήταν το άγχος της μητέρας ή/και το πένθος. Ένα άλλο ήταν η μειωμένη πρόσληψη γαλακτοκομικών προϊόντων και ο τρίτος παράγοντας ήταν μια ασθένεια της μητέρας. Ακόμα κι αν η διατροφή της μητέρας και/ή τα αντιβιοτικά που παίρνει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης επηρεάσουν την ποιότητα του σμάλτου των δοντιών του παιδιού και την ανθεκτικότητα στην τερηδόνα, τα μόνιμα δόντια είναι σχεδόν πάντα σε καλή κατάσταση. Η διατροφή και η στοματική υγιεινή αποτελούν επίσης παράγοντες.

Η επίδραση της διατροφής

Το 2014 διεξήχθη έρευνα με την υπόθεση ότι δεν είναι ο θηλασμός αλλά η διατροφή που μπορεί να προκαλέσει τερηδόνα. Η σύγχρονη διατροφή μας περιλαμβάνει πολύ περισσότερες τροφές που ευνοούν την ανάπτυξη τερηδόνας και είναι συχνά αδύνατο να απομακρυνθούν όλα αυτά τα σάκχαρα από τα δόντια των παιδιών. Ο στρεπτόκοκκος είναι ένα στοματικό βακτήριο στο σμάλτο των δοντιών, που γίνεται ιδιαίτερα ανθεκτικό με την παρουσία ζάχαρης. Τα μωρά μπορούν να πάρουν το βακτήριο από έναν ενήλικα με τον οποίο μοιράζονται την τροφή τους, μαχαιροπήρουνα ή ανταλλάσσουν φιλιά στο στόμα μαζί του. Οπότε είναι σημαντικό ο βασικός φροντιστής του μωρού να έχει καλή στοματική υγιεινή. Είναι πιο πιθανό η τερηδόνα να προκαλείται από αυτούς τους παράγοντες, καθιστώντας τον νυχτερινό αποθηλασμό μια τακτική άσχετη με τη λύση του προβλήματος.

Η οδοντική υγιεινή είναι σημαντική

Οι συγγραφείς της έρευνας του 2014 συμφωνούν με τον Dr. Palmer και τον Dr. Torney, στο ότι η στοματική και οδοντική υγιεινή είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες. Το The Womanly Art Of Breastfeeding[9] αναφέρει πως ο καλύτερος τρόπος να βοηθήσει κανείς στην οδοντική υγιεινή είναι να σκουπίζει ή να βουρτσίζει σχολαστικά τα δόντια του παιδιού, τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα. Θα μπορούσε να βοηθήσει το να ξεπλύνει και να φτύσει ή τουλάχιστον να πίνει νερό μετά το φαγητό. Το βούρτσισμα πριν από τον ύπνο και η μη προσφορά υδατανθράκων μετά το βραδινό βούρτσισμα, κάνει τη διαφορά αλλά δεν υπάρχει λόγος να εμποδίσετε το παιδί να θηλάσει τη νύχτα, αφού το μητρικό γάλα από μόνο του μπορεί να προστατεύσει από την τερηδόνα.

Ο Dr. Bowen συμφωνεί ότι δεν είναι πολύ εύκολο να καθαρίσει κανείς τα δόντια ενός μωρού. Ένα απλό σκούπισμα με ένα βρεγμένο πανί ή βαμβάκι, μπορεί να απομακρύνει αποτελεσματικά την τροφή, καθώς «είναι σημαντικό να φεύγει η περιττή τροφή από τα δόντια[10]». Ο Chaffee, o συγγραφέας της έρευνας του 2014 είπε πως η ερευνητική του ομάδα συνέλεξε δεδομένα για τις συνήθειες βουρτσίσματος των δοντιών, αλλά δεν παρατήρησε κάποια σύνδεση μεταξύ του βουρτσίσματος των δοντιών μετά την τελευταία σίτιση και την τερηδόνα. «Αλλά οτιδήποτε θα απομάκρυνε τους υδατάνθρακες και τα σάκχαρα από το στόμα, θα βοηθούσε στο να αποφευχθεί η τερηδόνα», είπε ο Chaffee[4]. Κάποιοι οδοντίατροι συστήνουν το σκούπισμα των δοντιών μετά από κάθε θηλασμό, ακόμα και κατά τη διάρκεια της νύχτας, αλλά δεν υπάρχει καμία έρευνα που να δείχνει πως αυτή η δύσκολη διαδικασία είναι απαραίτητη. Κάποιες μητέρες έχουν βρει βοηθητική την ξυλιτόλη. Πρόκειται για ένα φυσικό υποκατάστατο ζάχαρης που εμποδίζει την ικανότητα των βακτηριδίων να κολλούν πάνω στην επιφάνεια των δοντιών κι έχει φανεί πως είναι αποτελεσματική στη μείωση του κινδύνου σχηματισμού τερηδόνας για παιδιά των οποίων οι μητέρες έχουν υψηλά επίπεδα στρεπτόκοκκου. Ένας οδοντίατρος θα μπορέσει να δώσει περισσότερες πληροφορίες για το θέμα αυτό.

Σύνοψη

Ενώ η έρευνα του 2014 μπορεί να προκαλέσει ανησυχία στις μητέρες για την επίδραση του μακροχρόνιου και νυχτερινού θηλασμού, ιστορικά τα παιδιά που θήλαζαν όλη τη νύχτα είχαν λίγη ή σχεδόν καθόλου τερηδόνα μέχρι την εισαγωγή στερεών τροφών. Το ανθρώπινο γάλα σπάνια συμβάλλει στη δημιουργία τερηδόνας, ενώ στην πραγματικότητα έχει ιδιότητες που ενδυναμώνουν τα δόντια. Ενώ οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν τους κινδύνους που κρύβουν οι γλυκές τροφές και τα ποτά και τα οφέλη της αυστηρής στοματικής υγιεινής και της επίσκεψης στον οδοντίατρο, είναι σημαντικό να μην παραβλέπουν τα τόσα πολλά σωματικά και συναισθηματικά οφέλη του θηλασμού στο παιδί, την οικογένεια και την κοινωνία ως σύνολο. Ο αποθηλασμός λόγω ατεκμηρίωτων φόβων για τερηδόνα θα στερούσε από το παιδί και τη μητέρα τα πολυάριθμα οφέλη του μακροχρόνιου θηλασμού και ίσως να οδηγούσε στην αχρείαστη εισαγωγή μπουκαλιών.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας[11] συστήνει τον αποκλειστικό θηλασμό για τους πρώτους 6 μήνες ζωής του παιδιού για να επιτευχθεί η βέλτιστη ανάπτυξη και υγεία κι έπειτα τη συνέχιση του θηλασμού για 2 χρόνια και πάνω, παράλληλα με την εισαγωγή στερεών τροφών. Αν χρησιμοποιήσουμε την εξέλιξη άλλων θηλαστικών ως σημείο σύγκρισης για τους ανθρώπους, είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι ο θηλασμός τους θα συνεχιζόταν για τουλάχιστον δυο χρόνια ενώ οι ανθρωπολόγοι κατέληξαν στο ότι τα παιδιά αποθηλάζουν φυσικά έως περίπου στην ηλικία των 7 ετών[12].

Στο Womanly Art Of Breastfeeding υπάρχουν πληροφορίες σχετικές με το θέμα αυτό.

Κάποια επιπλέον στοιχεία

Άλλη έρευνα που μελέτησε τον ρόλο του ανθρώπινου γάλακτος στην ανάπτυξη τερηδόνας κατέληξε στο ότι «το ανθρώπινο γάλα από μόνο του δεν προκάλεσε απασβέστωση του σμάλτου ακόμα και μετά από 12 εβδομάδες έκθεσης. Όμως, όταν εμπλουτίστηκε με 10% σακχαρόζη, το ανθρώπινο γάλα προκάλεσε τερηδόνα σε 3,2 εβδομάδες. Συμπέρασμα: Συμπεραίνεται πως το ανθρώπινο γάλα δεν προκαλεί τερηδόνα[13].

Από το Sweet Sleep–Nighttime and Naptime Strategies for the Breastfeeding Family[19]:

Δεν υπάρχει απόδειξη ότι ο νυχτερινός θηλασμός από μόνος του προκαλεί τερηδόνα. Το είδος του γάλακτος είναι που έχει σημασία. Το τυποποιημένο γάλα δεν περιέχει λακτοφερρίνη, slgA (εκκριτική ανοσοσφαιρίνη Α), IgG (ανοσοσφαιρίνη G), και υψηλό pH όπως το ανθρώπινο γάλα, που βοηθά την εμπόδιση του σχηματισμού τερηδόνας. Περιέχει μόνο το 1/100 της λυσοζύμης του ανθρώπινου γάλακτος που εμποδίζει την τερηδόνα! Και σε αντίθεση με το μητρικό γάλα, δεν περιέχει τους ενδυναμωτικούς παράγοντες ασβεστίου και φωσφόρου[14].

Από το άρθρο της La Leche League Avoiding Dental Caries by Joylyn Fowler, το οποίο εξηγεί με περισσότερες λεπτομέρειες:

…Βασικές διαφορές ανάμεσα στο ανθρώπινο και το τυποποιημένο γάλα. Πρώτον, το ανθρώπινο γάλα δεν κατεβάζει σημαντικά το pH στο στόμα, ενώ σχεδόν όλες οι μάρκες του τυποποιημένου γάλακτος το κάνουν. Τα βακτήρια που συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη τερηδόνας, ο στρεπτόκοκκος, ευδοκιμεί σε περιβάλλον με χαμηλό pH. Δεύτερον, τα περισσότερα τυποποιημένα γάλατα ενθαρρύνουν σημαντικά την ανάπτυξη βακτηριδίων, ενώ το ανθρώπινο γάλα σε μικρό βαθμό. Τρίτον, τα τυποποιημένα γάλατα βρέθηκε πως διαλύουν το σμάλτο. Οι ερευνητές επίσης συμπέραναν πως το ανθρώπινο γάλα δεν προκαλεί τερηδόνα, αν δεν υπάρχει διαθέσιμη άλλη πηγή υδατάνθρακα που να θρέφει τα βακτήρια. Τα περισσότερα τυποποιημένα γάλατα που ελέγχθηκαν, βρέθηκε πως προκαλούν τερηδόνα (Erickson 199)[13].

Το να πίνει γάλα ένα μωρό από το στήθος δεν είναι το ίδιο με το να πίνει από μπουκάλι.

Υπάρχει πολύ μεγάλη διαφορά στο πώς τα περισσότερα θηλάζοντα πίνουν γάλα από το στήθος συγκρινόμενα με αυτά που πίνουν από μπουκάλι. Ένα θηλάζον μωρό κρατά το στήθος βαθιά μέσα στο στόμα. Όταν το γάλα απελευθερώνεται από τη θηλή, απελευθερώνεται πίσω βαθιά στο στόμα του παιδιού. Δεν λιμνάζει στο στόμα, αλλά καταπίνεται. Οι θηλές των μπουκαλιών, από την άλλη, μπορούν να κρατιούνται μπροστά στο στόμα του μωρού και τα μωρά μπορούν να πίνουν λίγο-λίγο, αφήνοντας το γάλα να λιμνάσει στα δόντια πριν τελικά το καταπιούν[15].

Οι επαγγελματίες υγείας στον Καναδά ενθαρρύνονται να υποστηρίζουν τον θηλασμό μέχρι δύο ετών και περισσότερο.

Ο θηλασμός-αποκλειστικός για το πρώτο εξάμηνο και συνδυαστικά με κατάλληλες συμπληρωματικές τροφές μετά και τα δύο έτη-είναι σημαντικός για τη διατροφή, την ανοσολογική προστασία και την ανάπτυξη νεογέννητων και νηπίων. Οι επαγγελματίες υγείας βοηθούν να δημιουργηθεί υποστηρικτικό περιβάλλον για τον θηλασμό, προωθώντας αυτόν τον τρόπο σίτισης ως τον φυσικό τρόπο, μαζί με κατάλληλες συμπληρωματικές στέρεες τροφές, για μεγαλύτερα βρέφη και παιδιά[17].

Δεδομένα που είναι γνωστά στην ιατρική και οδοντιατρική κοινότητα

Οι οδοντίατροι γνωρίζουν πως η ανάπτυξη τερηδόνας προκαλείται επίσης από ζυμωμένους υδατάνθρακες-τροφές όπως δημητριακά, χυμούς κτλ. Πριν οι άνθρωποι ξεκινήσουν να καλλιεργούν και να τρώνε δημητριακά, που εισάγουν σημαντικό αριθμό ζυμωμένων υδατανθράκων στο διαιτολόγιο, η εμφάνιση τερηδόνας ήταν σπάνια[18]. Από τη στιγμή που εισάγονται κι άλλες τροφές πέραν του ανθρώπινου γάλακτος στο διαιτολόγιο του παιδιού, είναι πιθανό πως θα καταναλώσουν τέτοιες τροφές. Οι υδατάνθρακες έχουν την τάση να κολλούν στα δόντια και τότε ξεκινούν να ζυμώνονται, δρώντας μαζί με τον στρεπτόκοκκο και ξεκινώντας τη διαδικασία που θα οδηγήσει στον σχηματισμό τερηδόνας. Είναι κοινώς αποδεκτό πως ένα από τα χειρότερα προϊόντα είναι τα κράκερς, που αποτελούν μια συχνή «παιδική τροφή». Επομένως, γονείς με βρέφη που έχουν τερηδόνα μπορούν να παρακολουθούν προσεκτικά τη διατροφή του μωρού και να παρατηρούν τυχόν αλλαγές μειώνοντας ή εξαλείφοντας τα ποσοστά έκθεσης σε «κολλώδεις» τροφές, ζάχαρη κτλ.